چندی پیش امیر دریادار «شهرام ایرانی»، فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که به‌زودی یک ائتلاف دریایی میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس شکل خواهد گرفت. باوجودآنکه جزئیات زیادی از این ائتلاف بیان نشد؛ اما این اظهارات واکنش‌های مثبت و منفی در پی داشت؛ درحالی‌که پکن حمایت خود را از چنین اقدامی اعلام کرد، واشنگتن بیانات جمهوری اسلامی ایران در این رابطه را محکوم کرده و دور از واقعیت خواند.
آنچه اهمیت دارد میزان محتمل بودن شکل‌گیری چنین ائتلافی است؛ آیا شرایط حال حاضر منطقه تماماً در خدمت بومی‌سازی امنیت است و یا مادامی که کشورهایی نظیر آمریکا در منطقه حضور نظامی دارند دستیابی به ائتلافی امنیتی و منطقه‌ای دور از ذهن خواهد بود؟
بازتعریف نظم منطقه‌ای توسط کشورهای عربی
کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس در سال‌های اخیر و با سرمایه‌گذاری در صنعت توریسم، توسعة صادرات انرژی و نیز لزوم جذب سرمایه‌های خارجی نیاز مبرمی به امنیت پیدا کرده‌اند؛ امنیت برای استخراج و انتقال انرژی، برای‌آنکه یک کشور به‌عنوان محیطی امن برای سرمایه‌گذاری شناخته شود و نیز به‌عنوان یکی از ملزومات اساسی جذب گردشگر برای این کشورها ضروری تلقی می‌شود.
از طرفی دو رویداد، سبب شده تا کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس منابع تأمین امنیت خود را متنوع کرده و اتکای صرف به ایالات متحده آمریکا نداشته باشند؛ رویداد نخست، خروج ناگهانی آمریکا از افغانستان بود، اتفاقی که به منزلة زنگ خطر برای تمام کشورهایی بود که امنیت خود را به حضور نظامی ایالات متحده گره زده‌اند. رخداد بعدی ایجاد تغییراتی در سیاست خارجی آمریکا بود که اهمیت شرق آسیا را به‌وضوح برای مقامات واشنگتن افزایش داد و چنین تصور می‌شود که جنوب غرب آسیا دیگر در اولویت نخست توجه کاخ سفید نخواهد بود.
لذا کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس دریافته‌اند که برای حفظ ثبات و امنیت در همسایگی خود، باید مسائل و تنش‌های منطقه‌ای را حل‌وفصل کرده و منابع تأمین امنیت را به‌وسیلة همکاری‌های منطقه‌ای ایجاد کنند.
به دنبال این رویکرد، نظم منطقه‌ای دستخوش تحولاتی شده است؛ از جمله بهبود روابط میان کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس و سوریه و نیز از سرگیری روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض، سلسله اتفاقاتی که چندان بعید نیست در ادامه به تشکیل ائتلافی امنیتی میان کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس و جمهوری اسلامی ایران منجر شود.
کشورهای عربی این حوزه دریافته‌اند که تداوم تنش با ایران تنها به افزایش هزینه‌های نظامی برای طرفین خواهد انجامید، حال‌آنکه به‌وسیله همکاری می‌توان علاوه بر کنترل هزینه‌های نظامی، امنیت را در ابعادی گسترده در منطقة استراتژیک خلیج‌فارس برقرار کرد، لذا امارات متحده عربی از سال گذشته اعلام کرد که در هیچ ائتلافی علیه ایران شرکت نخواهد کرد.
فرصت‌ها و چالش‌های ایجاد ائتلاف
در شرایط کنونی بسیاری از پرونده‌های مورد اختلاف میان ایران و کشورهایی نظیر عربستان سعودی و امارات حل‌وفصل شده، برای مثال مواردی از جمله بحران سوریه و یا بحران یمن در سال‌های گذشته از جمله عوامل تشدید تنش میان ایران و همسایگان عرب خود بوده است.
از طرفی، پکن با افزایش حضور دیپلماتیک و اقتصادی خود در منطقه از جمله مشوق‌های همگرایی میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس تلقی می‌شود. چین با تلاش در جهت عادی‌سازی روابط تهران – ریاض حسن‌نیت خود در این رابطه را اثبات کرده است.
از سوی دیگر اما موانعی نیز وجود دارد؛ پیمان ابراهیم میان کشورهای امارات و بحرین با رژیم صهیونیستی، بر تصمیم‌گیری این دو کشور اثرگذار خواهد بود. اسرائیل به‌سادگی عمق استراتژیک خود در خلیج‌فارس را از دست نخواهد داد و با هر پیمان و ائتلافی که سبب همگرایی کشورهای جنوب خلیج‌فارس و ایران شود مخالفت خواهد کرد.
ایالات متحده آمریکا نیز دیگر مخالف جدی این ائتلاف است؛ واشنگتن 7 پایگاه نظامی در منطقه خلیج‌فارس از جمله ناوگان پنجم این کشور در بحرین، دارد و برای چند دهه تنها منبع تأمین امنیت برای کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس به‌حساب می‌آمده؛ این مسئله به‌ویژه با برجسته ساختن ایران‌هراسی، سبب تداوم حضور نظامی آمریکا در منطقه و نیز فروش نجومی تسلیحات به کشورهای عربی شد. به همین دلیل واشنگتن اجازه نخواهد داد کنترل امنیت و بازار سلاح کشورهای منطقه را از دست بدهد.
بااین‌حال، کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس با وجود روابط درهم‌تنیده و راهبردی خود با ایالات متحده، دارای استقلال نسبی در تصمیم‌گیری‌های سیاست خارجی نیز هستند و با اقدامات در حال گسترش به نظر می‌رسد در نهایت تشکیل یک ائتلاف امنیتی میان این کشورها و جمهوری اسلامی ایران چندان دور از ذهن نباشد.
منافع ایجاد ائتلاف دریایی
با تشکیل یک ائتلاف امنیتی میان ایران و کشورهای جنوب خلیج‌فارس، در درجه اول هزینه‌های نظامی این کشورها که در جهت موازنه‌سازی انجام می‌گیرد، کاهش قابل‌توجهی را تجربه خواهد کرد، از سوی دیگر امنیت در منطقه بومی‌سازی خواهد شد و حضور کشورهای خارجی کم‌رنگ می‌گردد.
به‌وسیلة همکاری‌های امنیتی منطقه‌ای با موارد امنیتی غیردولتی از جمله تروریسم می‌توان به شیوه‌ای مثمرثمر مقابله نمود، به دنبال تحقق این امر جذب سرمایه‌گذاران و گردشگران خارجی نیز با سهولت بیشتری صورت می‌گیرد.
در بعد سیاسی، این ائتلاف منجر به کاهش ایران‌هراسی و به طور هم‌زمان ازبین‌رفتن تدریجی عمق استراتژیک رژیم صهیونیستی در منطقه خلیج‌فارس خواهد شد،
در نهایت باید گفت ایران با اعلام اینکه به‌زودی ائتلافی دریایی با همسایگان جنوبی خود تشکیل خواهد داد، به دنبال ایجاد منطقه‌ای عاری از حضور نیروهای بیگانه و درعین‌حال باثبات است. بر اساس اطلاعات اولیه، علاوه بر کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، کشورهای عراق، پاکستان، هند و چین نیز به این ائتلاف خواهند پیوست و از این طریق تنش‌های منطقه‌ای به‌وسیله افزایش سطح همکاری‌ها میان همسایگان، کاهش می‌یابد.
بااین‌حال ساده‌انگارانه است اگر تصور شود تشکیل این ائتلاف به‌یک‌باره صورت خواهد گرفت و حضور نظامی آمریکا در منطقه از بین می‌رود، اما دستیابی به امنیت منطقه‌ای و بومی‌سازی امنیت از دریچة چنین اقداماتی حاصل خواهد شد.
